Ekspozycja pozazawodowa wypadkowa

Ekspozycja pozazawodowa to narażenie na zakażenie HIV niezwiązane z pracą zawodową:

• ekspozycje kryminalne, np.: umyślne zakłucie igłą lub innym narzędziem oraz gwałt, który może wiązać się z obrażeniami pochwy lub odbytu. Gdy sprawca jest zakażony HIV, ten rodzaj obrażeń zwiększa ryzyko przeniesienia wirusa na ofiarę.
• ekspozycje incydentalne, np.: wypadek, pomoc rannemu, przypadkowy kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym, zakłucie igłą nieznanego pochodzenia.
• ryzykowne zachowania: niezabezpieczony prezerwatywą kontakt seksualny lub pęknięcie prezerwatywy w trakcie kontaktu seksualnego z osobą o nieznanym statusie serologicznym, dzielenie sprzętu do iniekcji (np. narkotyków).

Postępowanie po ekspozycji pozazawodowej wypadkowej:
Pacjent powinien zgłosić się jak najszybciej do szpitala zakaźnego, prowadzącego terapię antyretrowirusową, a w przypadku kobiet – także do ginekologa, ponieważ istnieje prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Im szybciej zostaną podane leki antyretrowirusowe (najlepiej w ciągu 2–3 godzin po zdarzeniu), tym większa szansa na uniknięcie zakażenia. Według najnowszego stanu wiedzy profilaktyka poekspozycyjna (PEP) jest najbardziej skuteczna, jeśli zostanie wdrożona do 48 godzin od zdarzenia.

Lista szpitali wraz z całodobowymi telefonami znajduje się na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS: https://aids.gov.pl/co_robic/687/. 

W razie długiego oczekiwania na połączenie lub braku możliwości kontaktu telefonicznego należy bezzwłocznie wysłać pacjenta do wybranej placówki medycznej z listy lub dowolnej kliniki chorób zakaźnych. 

Zasady finansowania pozazawodowej profilaktyki poekspozycyjnej (PEP)
Koszty świadczeń zdrowotnych udzielonych osobom ubezpieczonym, w tym także koszty leków, są finansowane na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

W przypadku ekspozycji pozazawodowych wypadkowych (kryminalnych lub incydentalnych) leki antyretrowirusowe finansowane są z budżetu państwa w ramach Rządowego Programu Polityki Zdrowotnej pn. „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce” na lata 2022-2026.

W przypadku ekspozycji pozazawodowych powstałych w wyniku ryzykownego zachowania istnieje możliwość otrzymania profilaktyki poekspozycyjnej na podstawie recepty wystawionej przez lekarza pracującego w jednym ze wskazanych szpitali. Koszt PEP pokrywa wtedy pacjent. 

Rozważając wdrożenie profilaktyki poekspozycyjnej (PEP), należy wziąć pod uwagę wiele różnych czynników, spośród których najważniejszy jest:

• czas, jaki upłynął od momentu narażenia na zakażenie: im szybciej przyjmie się leki antyretrowirusowe, tym większa szansa na uniknięcie zakażenia
• status serologiczny (tzn. wynik badania w kierunku HIV) osoby będącej źródłem ekspozycji*

Szacując ryzyko zakażenia HIV, należy uwzględnić dodatkowo takie czynniki, jak:

• głębokość zakłucia igłą ze światłem (z kanałem wewnątrz)
• widoczna obecność krwi na powierzchni narzędzia
• wysokość wiremii HIV u źródła ekspozycji*
• w przypadku ekspozycji seksualnych: zastosowanie prezerwatywy i rodzaj stosunku seksualnego, współistnienie innych chorób przenoszonych drogą płciową, widoczne owrzodzenie narządów płciowych, częstotliwość ryzykownych zachowań osoby eksponowanej, jak również źródła eskpozycji*.

* źródło ekspozycji (osoba źródłowa) to osoba, której materiał biologiczny (np. krew, sperma), stał się potencjalnym źródłem zakażenia.

Poekspozycyjna profilaktyka zakażenia HIV (ang. post-exposure prophylaxis – PEP) polega na przyjmowaniu przez 28 dni leków antyretrowirusowych (ARV) w sytuacji, gdy dojdzie do kontaktu z materiałem potencjalnie zakaźnym (kontakt z krwią, nasieniem, śluzem pochwowym, preejakulatem). Celem profilaktyki poekspozycyjnej jest znaczące zmniejszenie ryzyka zakażenia HIV.