Najważniejsze prawa osób żyjących z HIV

• Prawo pacjenta do informacji: pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. [Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2024 r. poz. 581), art. 9 ust. 1 i 2]
   
• Prawo pacjenta do wyrażenia świadomej zgody: po uzyskaniu informacji o stanie zdrowia, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody. W zakażeniu HIV/AIDS nie ma prawnego obowiązku leczenia. Poddanie się leczeniu lub jego odmowa należą do decyzji osoby żyjącej z HIV. W przypadku dzieci, obowiązkiem rodziców lub opiekunów prawnych jest zadbanie, by były one objęte stałą opieką lekarską. [Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2024 r. poz. 581), art. 16]
   
• Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych: pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych (w szczególności informacji dotyczących stanu zdrowia pacjenta), uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego. Osoby wykonujące zawód medyczny, udzielające świadczeń zdrowotnych, są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta. [Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2024 poz. 581), art. 13 i 14]
   
• Prawo do zastrzeżenia swoich danych osobowych: Osoby zakażone HIV lub chore na AIDS powinny wiedzieć, że mają prawo do zastrzeżenia swoich danych osobowych umożliwiających ich identyfikację [Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284 z późn.zm.), art. 41 ust.1]

Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284 z późn.zm.), lekarz (felczer) ma obowiązek zgłoszenia zakażenia HIV i zachorowania lub zgonu na AIDS Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu. W zgłoszeniu zamieszcza się następujące dane chorego:
 

W Polsce zapewniona jest możliwość wykonywania testów w kierunku HIV (a od połowy września 2022 także testów w kierunku kiły i HCV), z zachowaniem pełnej anonimowości, bezpłatnie, bez skierowania i z poradnictwem okołotestowym, prowadzonym przez certyfikowanych doradców, w punktach konsultacyjno-diagnostycznych (PKD): https://aids.gov.pl/pkd/, spełniających określone standardy.

Leczenie antyretrowirusowe realizowane jest natomiast imiennie w poradniach i klinikach prowadzących leczenie ARV w ramach Rządowego Programu Polityki Zdrowotnej pn. „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce” wraz z modułem „Leczenie DAA przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C pacjentów osadzonych w zakładach penitencjarnych” na lata 2022–2026.
 

• Prawo do leczenia ARV

Leczenie antyretrowirusowe w Polsce jest prowadzone zgodnie z art. 41 ust.  3 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284 z późn. zm.): „Realizacja zadań z zakresu leczenia antyretrowirusowego, w celu zapewnienia równego dostępu wszystkim zakażonym HIV i chorym na AIDS do zgodnych z wytycznymi organizacji międzynarodowych metod profilaktyki AIDS, diagnostyki i leczenia antyretrowirusowego, jest prowadzona na podstawie programu polityki zdrowotnej ustalonego przez ministra właściwego do spraw zdrowia na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych”. 
W Polsce obowiązuje obecnie Rządowy Program Polityki Zdrowotnej pn. „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce” z modułem „Leczenie DAA przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C pacjentów osadzonych w zakładach penitencjarnych” na lata 2022–2026: https://www.gov.pl/web/zdrowie/rzadowy-program-polityki-zdrowotnej-leczenie-antyretrowirusowe-osob-zyjacych-z-wirusem-hiv-w-polsce-na-lata-2022-2026 

Programem leczenia antyretrowirusowego (ARV) objęte/ci są: 

• „wszystkie osoby zakażone HIV i chore na AIDS przebywające na terytorium RP, niezależnie od statusu ubezpieczeniowego w tym kobiety w ciąży zakażone HIV oraz noworodki urodzone z matek zakażonych HIV, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie standardami”, 
• osoby, które wymagają zastosowania leków antyretrowirusowych w ramach postępowania poekspozycyjnego po narażeniu na zakażenie HIV – ekspozycje pozazawodowe wypadkowe, 
• „cudzoziemcy przebywający na terytorium RP, nieposiadający innych możliwości leczenia ARV, niezależnie od statusu ubezpieczeniowego, do czasu uzyskania możliwości leczenia w kraju macierzystym”. 

„W każdej sytuacji należy jednak rekomendować uzyskanie przez pacjenta tytułu do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, niezależnie od mechanizmu jego uzyskania.”

Zgodnie z założeniami Programu leczenia ARV pacjent ma prawo wyboru ośrodka/placówki medycznej, realizatora Programu na terenie całej Polski. Może również zmieniać ośrodek prowadzący w trakcie trwania terapii ARV na inny (migracje pacjentów związane z ich życiem osobistym i zawodowym).

Pacjenci zakażeni HIV i chorzy na AIDS, wymagający ze wskazań klinicznych włączenia do terapii ARV są leczeni zgodnie z Rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS. 

• Prawo do leczenia – cudzoziemcy i uchodźcy (w tym uchodźcy z Ukrainy)

Zgodnie z zapisami Rządowego Programu leczenia ARV na lata 2022–2026 (RPLA),  leczeniem antyretrowirusowym objęte są, „zgodnie z zapisem art. 41 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi  (…) wszystkie osoby zakażone HIV i chore na AIDS przebywające na terytorium RP, niezależnie od statusu ubezpieczeniowego,  w tym kobiety w ciąży zakażone HIV oraz noworodki urodzone z matek zakażonych HIV, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie standardami, zawartymi w aktualnych Rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS.

Leczeniem antyretrowirusowym objęci są również cudzoziemcy przebywający na terytorium RP, nieposiadający innych możliwości leczenia ARV, niezależnie od statusu ubezpieczeniowego, do czasu uzyskania możliwości leczenia w kraju macierzystym. W każdej sytuacji należy jednak rekomendować uzyskanie przez pacjenta tytułu do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, niezależnie od mechanizmu jego uzyskania.”

Art. 37 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2024 r. poz. 167 z późn. zm.), zwanej także „specustawą ukraińską”, przyznaje obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski od dnia 24 lutego 2022 r. prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, na zasadach takich, jak osobom objętym dobrowolnym lub obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.